Verslag van de voordracht door dr.Ir. Peter Tom Jones op donderdag 27 maart 2025.

AI- foto : transitie naar klimaatneutrale circulaire economie.

MIJNBOUW in EUROPA

De tsunami van goedkope, zwaar gesubsidieerde Chinese elektrische voertuigen (EV’s) is aangekomen en de EU slaapwandelt de afgrond in.

Wat we nu echt moeten versnellen, is een industriële strategie die voorkomt dat decarbonisatie gepaard gaat met de-industrialisatie.

We moeten gaan voor een cleantech-gebaseerde herindustrialisatie. Dit houdt in dat we investeren in made-in-Europe, van-mijn-tot-product waardeketens.

Deze inspanning moet verder gaan dan het openen van bijvoorbeeld nieuwe Gigafabrieken voor batterijcellen voor EV’s; we moeten ook kijken naar de stroomopwaartse delen, inclusief de mijnbouw, raffinage en recycling van (kritische) energietransitiemetalen in Europa, zoals ook erkend in de komende Critical Raw Materials Act.

Waarom niet gewoon metalen recyclen?

Gezien de hoeveelheid metalen die nodig zijn om over te stappen van een op fossiele brandstoffen gebaseerde economie naar een klimaatneutrale economie, kan recycling het niet alleen doen. Men kan niet recyclen wat nog niet beschikbaar is voor recycling.

Dit geldt vooral voor het lithium, nikkel en kobalt in lithium-ionbatterijen of voor zeldzame aardmetalen in permanente magneetmotoren. Pas vanaf ongeveer 2035-2040 zullen er voldoende hoeveelheden te recyclen zijn.

Maar in de tussentijd moet men voor “nieuwe” metalen zoals lithium, kobalt en zeldzame aardmetalen eerst zorgen voor de instroom van primaire metalen in de economische kringloop.

Na 2040 kan de bijdrage van recycling snel toenemen. Duidelijk is dat, zodra deze metalen in de kringloop zijn, men ze in Europa moet houden en hier moet recyclen, waardoor de behoefte aan primaire input afneemt.

ZONDER METALEN GEEN TRANSITIE NAAR KLIMAATNEUTRALITEIT.

Gegeven het feit dat het nog meer dan 20 tot 25 jaar zal duren voordat een volledig “circulair” stadium kan worden bereikt, blijft primaire mijnbouw essentieel.

De vraag is dan: waar zullen de metalen vandaan komen?

Hoe moreel is het om elektrische auto’s, laptops en smartphones te kopen als men niet wil dat de mijnbouw van de vereiste kritieke metalen in zijn eigen achtertuin plaatsvindt?

Hoe moreel is het als men de voorkeur geeft aan mijnbouw in arme landen in het mondiale Zuiden, waar de lokale milieu- en sociale omstandigheden en gevolgen afschuwelijk zijn? Exporteren we onze sociale en milieubewuste verantwoordelijkheid dan niet gewoon naar de andere kant van de wereld?

In plaats van toe te geven aan NIMBY (Not-in-my-backyard), moeten we gaan voor BIMBY: Better-in-my-backyard, wat betekent dat we onze verantwoordelijkheid nemen en de metalen winnen en verfijnen binnen onze eigen (Europese) grenzen, en dit op een verantwoorde manier doen.

Daarom moet Europa investeren in nieuwe mijnen voor energietransitiemetalen die op een verantwoorde manier worden geëxploiteerd, zoals momenteel gebeurt in de Scandinavische landen, die bovenaan staan in alle internationale ESG-ranglijsten (milieu, sociaal en bestuur).

De voor Europa belangrijke ontginning van JADAR lithium door Rio Tinto in Servië is een goed voorbeeld van politieke invloed:  Rusland maakt de Serviërs wijs dat ze ziek worden van deze mijnbouw, quod non.   

Maar deze nonsens aanvechten vergt zware inspanningen, bemoeilijkt door een corrupt bestuur. 

Milieubewuste mijnbouw houdt in dat men compenseert voor het lokale verlies aan biodiversiteit door elders meer biodiversiteit te creëren, de mijn op een klimaatneutrale manier exploiteert, bijvoorbeeld door groene elektriciteit te gebruiken voor mijnbouwtrucks, en alleen onschadelijke chemicaliën gebruikt, terwijl mijnafval op verantwoorde wijze wordt behandeld. Sociaal verantwoordelijk mijnen houdt in dat

• men veilige arbeidsomstandigheden creëert voor de werknemers,
• men fatsoenlijke salarissen biedt en
• men respecteert lokale gemeenschappen die in de buurt van mijnbouwgebied wonen.

In plaats van een “fly-in-fly-out”-model te hanteren, moet men langdurige relaties van vertrouwen en zorg met deze lokale gemeenschappen opbouwen.

ACTUALITEIT

Zelf graven of blijven importeren? Europa worstelt met zijn grondstoffenstrategie

Vrijhandel lost het probleem op, maar dat staat nu onder druk.

Hoe moet Europa zich opstellen nu de Verenigde Staten grondstoffen inzetten in de oorlog in Oekraïne?

De Verenigde Staten sloten een akkoord om samen met Oekraïne grondstoffen te delven in het land. In ruil hoopt president Zelenski op militaire garanties vanuit de VS.

Europa blijft intussen afhankelijk van import voor grondstoffen die noodzakelijk zijn voor nieuwe technologie: welke alternatieven zijn er voor de Europese Unie? evenveel vragen als antwoorden.

De deal tussen de Verenigde Staten en Oekraïne, de doortocht van de M23-rebellen in Congo en de ambities van Trump om Groenland in te lijven. Bij al die ontwikkelingen de laatste maanden speelt eenzelfde thema op de achtergrond: grondstoffen.

Grondstoffen zijn altijd geopolitiek gevoelig geweest, maar recent zie je dat grondstofrijke landen gedwongen worden om hun natuurlijke rijkdom in te zetten om hun nationale veiligheid te verzekeren”, zegt Kiki Berkers, expert natuurlijke rijkdommen bij 11.11.11. “We zien dat ook Congo bijvoorbeeld voorgesteld heeft om de VS meer toegang te geven tot hun coltan en kobaltbekkens, in ruil voor militaire steun en bemiddeling in het conflict met Rwanda.

De situatie is zeer ernstig, zeker in de fase van de verwerking van ruwe concentraten tot bruikbare materialen hangen we voor de meeste grondstoffen af van China.

In Europa hebben we bijvoorbeeld geen enkele operationele lithiummijn, waar lithium geproduceerd wordt voor batterijen

Lithium is nochtans cruciaal voor de transitie van onze mobiliteit, naar meer elektrische wagens. Qua ontginning is Europa sterk afhankelijk van Australië en Chili. Als het over verwerking gaat, is de meeste industrie weer in Chinese handen.”

MDW

Peter Tom Jones is de directeur van het KU Leuven Instituut voor Duurzame Metalen en Mineralen (SIM²), een interdisciplinair team van 400 onderzoekers dat zich richt op de exploratie, extractie, verwerking, raffinage en recycling van de energietransitiemetalen die essentieel zijn voor een duurzame samenleving. Jones werkt al meer dan 20 jaar in dit domein, sinds hij in 2001 zijn doctoraat in de metallurgie behaalde aan de KU Leuven.

Jones is ook de medeoprichter van het SOLVOMET Research & Innovation Centre van de KU Leuven, een platform dat (circulaire) hydrometallurgische expertise aanbiedt aan industriële partners.

Via SIM² KU Leuven en SOLVOMET is Jones coördinator of partner geweest in meer dan 30 door de EU gefinancierde projecten over duurzame metallurgie en kritieke grondstoffen.

Daarnaast is Jones de auteur van verschillende boeken (o.a. Terra Incognita (2006), Klimaatcrisis (2009), Terra Reversa (2009 & 2016)…) en presentator van documentaires (o.a Responsible mining in Europe (2022), Made in Europe: from mine to Electric Vehicle (2023), The Sami Perspective (2024), Not in my country (2025) over de transitie naar een klimaatneutrale, circulaire economie.